Στη σπηλιά ή στο φως;

 – Τι λέγαμε προχτές, αφεντικό; Να φωτίσεις, λέει, το λαό, να του ανοίξεις, λέει, τα μάτια! Ορίστε του λόγου σου ν’ανοίξεις τα μάτια του μπαρμπα-Αναγνώστη! Είδες πώς στέκουνταν η γυναίκα του σούζα και περίμενε διαταγές; Πήγαινε τώρα η ευγένειά σου να τους μάθεις πως η γυναίκα έχει ίσα δικαιώματα με τον άντρα και πως είναι πολύ σκληρό πράμα να τρως ένα κομμάτι από το κρέας του χοίρου κι ο χοίρος να μουγκρίζει μπροστά σου ζωντανός και πως είναι μεγάλη κουταμάρα να ευχαριστιέσαι που έχει ο Θεός κι ας ψοφάς εσύ από την πείνα! Τι θα κερδίσει ο μαυροσκότεινος ο μπαρμπα-Αναγνώστης απ’όλες αυτές τις διαφωτιστικές σου αρλούμπες; Θα τον βάλεις μονάχα σε μπελάδες. Και τι θα κερδίσει κι η κυρα-Αναγνώσταινα; Θ’αρχίσον οι καβγάδες, η όρνιθα θα θέλει να γίνει κόκορας, και το αντρόγυνο πια όλο και θα τσακοπετεινιάζουν και θα μαδιούνται… Άσε τους ανθρώπους ήσυχους, αφεντικό, μην τους ανοίγεις τα μάτια∙ αν τους τ’ανοίξεις, τι θα δουν; Την κακή τους και την ψυχρή! Άσ’τα λοιπόν κλειστά να ονειρεύουνται!

Σώπασε μια στιγμή, έξυσε το κεφάλι, συλλογίζουνταν.

– Εξόν, έκαμε τέλος, εξόν…

– Τι; για να δούμε!

– Εξόν αν, όταν θ’ανοίξουν τα μάτια τους, έχεις να τους δείξεις έναν κόσμο καλύτερο… Έχεις;

Δεν ήξερα. Ήξερα καλά τι θα γκρεμιστεί∙ δεν ήξερα τι θα χτιστεί απάνω στα γκρεμίσματα. Κανένας αυτό δεν μπορεί να το ξέρει με σιγουράδα, συλλογίζουμουν∙ το παλιό είναι χεροπιαστό, στερεωμένο, το ζούμε και το παλεύουμε κάθε στιγμή, υπάρχει∙ το μελλούμενο είναι αγέννητο, άπιαστο, ρεούμενο, είναι καμωμένο από το υλικό που πλάθουνται τα όνειρα, ένα σύννεφο και το χτυπούν δυνατοί άνεμοι – ο έρωτας, η φαντασία, η τύχη, ο Θεός – αραιώνεται, πυκνώνεται, μεταλλάζει… Κι ο πιο μεγάλος προφήτης μονάχα ένα σύνθημα μπορεί να δώσει στους ανθρώπους, κι όσο πιο αόριστο τόσο και πιο προφήτης.

Ο Ζορμπάς με κοίταζε περιπαιχτικά χαμογελώντας. Θύμωσα.

– Έχω, αποκρίθηκα πεισματωμένος.

– Έχεις; Για λέγε!

– Δεν μπορώ να σου πω∙ δε θα καταλάβεις.

– Ε, τότε δεν έχεις!

Περί «ελευθερίας» – καμία ουσιαστική απάντηση, μόνο ερωτήματα.

Σκεφτόμουν, χρόνια τώρα, πριν και από την κρίση, ότι από το 1453 και μετά δεν έχουμε υπάρξει ουσιαστικά ελεύθεροι, όσοι κατοικούμε μέσα από τα σύνορα αυτού του τόπου που ονομάζουμε Ελλάδα. Μπορεί τα αφεντικά μας από τότε να έχουν ως επί το πλείστον ελληνική ιθαγένεια, είναι όμως, κι αυτά ελεύθερα; Με τι γνώμονα και κάτω από τι πιέσεις – εξωτερικές ή εσωτερικές, δικές τους – αποφασίζουν και εκτελούν για (;) εμάς; Κι εμάς, με τα «ελληνικής καταγωγής» αφεντικά μας, μας έχει πέσει πολλές φορές λόγος στη νεότερη ιστορία μας, για το πώς θέλουμε να ζούμε; Και έχουμε ενδιαφερθεί πολλές φορές, εδώ που τα λέμε, πραγματικά, να αποφασίσουμε και να σχεδιάσουμε πώς θέλουμε να ζούμε; Μήπως δε ζούμε ελεύθεροι από επιλογή; Μήπως είναι λίγο δύσκολη η ελευθερία και βολευόμαστε με τα εύκολα; Δεν το γράφω επικριτικά. Καταγράφω αυτόματα ό,τι μου περνάει απ’το μυαλό.

Και τι πάει να πει «ελευθερία»;  Τι σημαίνει πρακτικά; Και είναι μία η ελευθερία ή πολλές; Τι πάει να πει «ελεύθερος άνθρωπος»; Είναι ίδια η ελευθερία ενός ελεύθερου ανθρώπου, ενός ελεύθερου ατόμου ή ενός ελεύθερου πολίτη; Πρέπει να είναι ίδια; Και γιατί είναι τόσο σημαντικό να είναι κανείς ελεύθερος; Γιατί είναι προτιμότερο να είμαστε ελεύθεροι; «Ελευθερία» και «ασυδοσία» ταυτίζονται; Σαν να ταυτίζονται, πρακτικά, σε αυτήν την «ελεύθερη» χώρα.. Μήπως για τη δεύτερη αγωνιζόμαστε διαχρονικά σε αυτό το κομμάτι γης;

Υποθέτω πως πολλές από αυτές τις ερωτήσεις έχουν αποτελέσει αντικείμενο φιλοσοφικών πονημάτων που δεν έχω διαβάσει.  Τις καταγράφω, μήπως επιστρέψω σε αυτές στο μέλλον, αφιερώνοντάς τους περισσότερο χρόνο, για να τις απαντήσω

* Σύμφωνα με τον Μπαμπινιώτη, «ελευθερία» είναι μεταξύ άλλων «(α) η δυνατότητα αυτόβουλης και απεριόριστης δράσης σύμφωνα με τις επιθυμίες (κάποιου), η απουσία εξαναγκασμού ή καταπίεσης […] (β) προσωπική ελευθερία η δυνατότητα τού φυσικού προσώπου να κινείται ελεύθερα και να αναπτύσσει το πρόσωπό του ως προσωπικότητα∙ περιλαμβάνει όλες τις ειδικότερες εκφάνσεις ελευθερίας – σωματική, ψυχική, πνευματική, συνείδησης, βούλησης και έκφρασης, δημιουργίας, δράσης, επαγγελματική κ.λπ».

Την «ασυδοσία» την ορίζει ως την «ελευθερία δράσεως και κινήσεων χωρίς κανένα μέτρο, χωρίς περιορισμούς και έλεγχο, η αυθαίρετη και ανεξέλεγκτη δράση».

Βρείτε τις διαφορές ^ :ρ

Προφανώς ένας ορισμός δε φτάνει – θέλει φιλοσοφική, κοινωνιολογική και πολιτική μελέτη. Ίσως το κάνω διδακτορική διατριβή μια μέρα. Ίσως (πιθανότατα) και όχι :ρ

* Το κείμενο γράφτηκε χωρίς να έχει προηγηθεί χρήση ναρκωτικών ουσιών :ρ