Συχνά λάθη στον δημόσιο λόγο

Το παρόν κείμενο είναι μετατροπή από έναν πίνακα που είχα συντάξει πριν από καιρό. Έβλεπα τηλεόραση, κι αποφάσισα να κάτσω να μαζέψω όλα τα συχνά «μαργαριτάρια» σε έναν πίνακα.

Τα αντίστοιχα βιβλία (γραμματικής, συντακτικού, καθώς κι ένα καλό λεξικό της ελληνικής γλώσσας) σίγουρα τα λένε πιο εμπεριστατωμένα και έχουν καλύτερες εξηγήσεις. Εδώ μάζεψα όσα ακούω, ή διαβάζω συχνότερα, στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και στη συναναστροφή μου με άλλους ανθρώπους (παρεμπιπτόντως, είναι οι άνθρωποι, και όχι οι ανθρώποι :p) και οι εξηγήσεις που δίνω είναι αρκετά απλές, αφού δεν έχω ασχοληθεί ακαδημαϊκά ή επαγγελματικά με τη Γλώσσα.

ΣΩΣΤΟ: συγγνώμη
ΛΑΘΟΣ: συγνώμη
ΕΞΗΓΗΣΗ: Όταν ενώνεται λέξη που τελειώνει σε –ν- με λέξη που αρχίζει από –γ- το –ν- μετατρέπεται σε –γ-. Παράδειγμα: Συγγενής. Με βάση το «συγνώμη» θα έπρεπε να το λέμε «συγενής»….

ΣΩΣΤΟ: επικοινωνώ
ΛΑΘΟΣ: επικοινωνώ κάτι
ΕΞΗΓΗΣΗ: Το επικοινωνώ είναι αμετάβατο ρήμα. Δεν παίρνει αντικείμενο. Μπορεί κανείς να επικοινωνήσει, σκέτο. Μια ιδέα /πολιτική/ οτιδήποτε μπορεί να την κοινωνήσει /δημοσιοποιήσει /κοινοποιήσει /μοιραστεί /μεταφέρει, σίγουρα, πάντως, δε μπορεί να την…επικοινωνήσει….

ΣΩΣΤΟ: διαρρέω
ΛΑΘΟΣ: διαρρέω κάτι, διαρρέομαι
ΕΞΗΓΗΣΗ: Το διαρρέω είναι αμετάβατο ρήμα. Δεν παίρνει αντικείμενο. Μπορεί κανείς να αφήσει κάτι να διαρρεύσει (από μόνο του). Δε γίνεται να το…διαρρεύσει….

ΣΩΣΤΟ: επανάλαβε, κατάργησε (προστακτική ενεστώτα, 2ο πρόσωπο)
ΛΑΘΟΣ: επανέλαβε, κατήργησε (προστακτική ενεστώτα, 2ο πρόσωπο)
ΕΞΗΓΗΣΗ: Οι μετατροπές του –α- σε –ε-, ή –η-, ή του –ε- σε –η- γίνονται μόνο σε παρελθόντες χρόνους. Έτσι τα «επανέλαβε» και «κατήργησε», εν προκειμένω, είναι στον 3ο ενικό αορίστου.

ΣΩΣΤΟ: χαιρόταν (3ος ενικός) – χαίρονταν (3ος πληθυντικός)
ΛΑΘΟΣ: χαίρονταν (3ος ενικός) – χαιρόταν (3ος πληθυντικός)
ΕΞΗΓΗΣΗ: χαιρόμουν - χαιρόσουν - χαιρόταν - χαιρόμασταν - χαιρόσασταν - χαίρονταν (το «χαίρομαι» το έχω χρησιμοποιήσει σαν παράδειγμα)

ΣΩΣΤΟ: ό,τι (οτιδήποτε)
ΛΑΘΟΣ: ότι (οτιδήποτε)
ΕΞΗΓΗΣΗ: χωρίς το -,- το "ότι" γίνεται ειδικός σύνδεσμος, που εισάγει πρόταση, αλλάζει, δηλαδή, νόημα. (πχ: "ό,τι και να πω..." - "είπα ότι θα πάω")

ΣΩΣΤΟ: μέτρον άριστον
ΛΑΘΟΣ: παν μέτρον άριστον
ΕΞΗΓΗΣΗ: μέτρον άριστον = είναι καλό να έχεις μέτρο, το μέτρο είναι το σωστό / παν μέτρον άριστον = κάθε μέτρο είναι σωστό

ΣΩΣΤΟ: ουδέν καινόν υπό τον Ήλιον
ΛΑΘΟΣ: ουδέν κρυπτόν υπό τον Ήλιον
ΕΞΗΓΗΣΗ: καταλαβαίνετε τι σημαίνουν και τα δύο, η σωστή είναι η πρώτη.

ΣΩΣΤΟ: αβγό – αφτί
ΛΑΘΟΣ: αυγό - αυτί
ΕΞΗΓΗΣΗ: Παραπέμπω στον Μπαμπινιώτη: «[…]Άρα το –β– στη λ. προήλθε από φωνητική εξέλιξη και δεν δικαιολογείται να γραφεί με δίφθογγο –αυ–, σαν να υπήρχε εξαρχής στη λέξη.» (Γ.Μπαμπινιώτης, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, 2005∙ σ.43 (&σ.331-αφτί))

ΣΩΣΤΟ: όσον αφορά + αιτιατική
ΛΑΘΟΣ: όσον αφορά + για
ΕΞΗΓΗΣΗ: αυτό το τελευταίο ευτυχώς τείνει να εκλείψει (κι αυτό δεν είναι εξήγηση, ξέρω :p)

ΣΩΣΤΟ: έπεσε στο τσουβάλι με το αλεύρι κι έγινε κάτασπρη στην κυριολεξία ( ωραίο παράδειγμα ;ρ)
ΛΑΘΟΣ: έπεσε κυριολεκτικά από τα σύννεφα / έκλεψε κυριολεκτικά την παράσταση (την πήρε στον ώμο κι έφυγε)
ΕΞΗΓΗΣΗ: Το «κυριολεκτικά» περιγράφει κάτι που έχει πραγματικά συμβεί όπως το περιγράφουμε. Αλλιώς μιλάμε μεταφορικά.

ΣΩΣΤΟ: Τα cd, τα play off, τα won ton κοκ
ΛΑΘΟΣ: Τα cds, τα play offs, τα won tons κοκ
ΕΞΗΓΗΣΗ: Οι ξένες λέξεις στα ελληνικά είναι γένους ουδετέρου, στον ενικό, και άκλιτες. Η ελληνική γλώσσα μας έχει κάνει αυτή τη χάρη, ώστε να μην είμαστε υποχρεωμένοι να ξέρουμε τη γραμματική όλων των ξένων γλωσσών! (σημ: έχω ακούσει να λένε – στην τηλεόραση – ακόμα και «Gastarbeiters», τη στιγμή που ο πλυθηντικός της συγκεκριμένης λέξης στα Γερμανικά, είναι όπως και ο ενικός της, δηλαδή, «Gastarbeiter»)

ΣΩΣΤΟ: ερώτημα – ερωτήματα.
ΛΑΘΟΣ: ερωτηματικό: έχω ένα ερωτηματικό, μου δημιουργήθηκε ένα ερωτηματικό, προκαλεί ερωτηματικά, κλπ.
ΕΞΗΓΗΣΗ: Το ερωτηματικό είναι σημείο στίξης, το ερώτημα δηλώνει απορία.

ΣΩΣΤΟ: ουκ εν τω πολλώ το ευ
ΛΑΘΟΣ: less is more
ΕΞΗΓΗΣΗ: ουσιαστικά κανένα από τα δύο δεν είναι λάθος. Παρ’όλα αυτά, το δεύτερο είναι η ελεύθερη απόδοση του πρώτου, , του αρχαίου ρητού, δηλαδή, το οποίο, άλλωστε , αποδίδει το νόημά του καλύτερα. Μιλώντας Ελληνικά, γιατί αποποιούμαστε τη Γλώσσα μας για να χρησιμοποιήσουμε την ελεύθερα αποδιδόμενη μετάφρασή της, που στερείται εύρους;

ΣΩΣΤΟ: το ποσό αυξάνεται, το πανί τεντώνεται

ΛΑΘΟΣ: το ποσό αυξάνει, το πανί τεντώνει

ΕΞΗΓΗΣΗ: υπάρχει και η παθητική φωνή – τη χρησιμοποιούμε όταν η ενέργεια επιστρέφει στο υποκείμενο ή όταν το υποκείμενο δέχεται κάποια ενέργεια.

ΣΩΣΤΟ: τοις εκατό, στα εκατό
ΛΑΘΟΣ: τα εκατό

Επίσης έχω έναν ενδοιασμό όσον αφορά το «παιδοφιλία» σε σχέση με το «παιδεραστία» (αφού έχω την υποψία ότι το πρώτο είναι εισαγόμενο).. Το «όσον αφορά το» το έγραψα εν γνώσει μου έτσι.

Οι παρατηρήσεις και οι προσθήκες είναι ευπρόσδεκτες!

Συγχωρέστε μου τυχόν λάθη! :]

____________________


(Σχετικά άρθρα)
http://maria-iliana.blogspot.com/2009/01/blog-post_25.html
http://maria-iliana.blogspot.com/2009/02/blog-post_06.html

Ελληνικά εισαγόμενα

Άνοιξα το περιοδικό «on off» της ελευθεροτυπίας και διάβασα « Η παιδοφιλία […]», «κατάφερε να κλέψει κυριολεκτικά την παράσταση-ερμηνεία που της αξίζει να βραβευτεί το Όσκαρ δεύτερου ρόλου.». Απορώ πώς γίνεται να κλέψει κάποιος κυριολεκτικά μια παράσταση, ή μια ερμηνεία…. Απορώ, επίσης, πώς γίνεται κάποιος να βραβευτεί κάτι(!) και όχι ΜΕ κάτι. Κι αν εξαιρέσει κανείς αυτή τη νεοεισαχθείσα μορφή…βράβευσης, τα υπόλοιπα τα βλέπει να χρησιμοποιούνται κατά κόρον από τους πάντες.

Έτσι το «κυριολεκτικά» χρησιμοποιείται για να δηλώσει…μεταφορά! Η δε «παιδεραστία» έχει γίνει «παιδοφιλία». Από την Αγγλική, προφανώς. Ενώ ρήματα όπως το «βραβεύομαι» στην προαναφερθείσα περίπτωση, η το «επικοινωνώ» έχουν αλλάξει πια χρήση∙ «βραβεύομαι το βραβείο» και «επικοινωνώ τη στρατηγική/ το προϊόν», ελληνικά κινέζικα….

Σας παρακαλώ, σεβαστείτε λίγο τη Γλώσσα και τους αναγνώστες/μαθητές/ακροατές/θεατές/πελάτες σας, και αν σας είναι τόσο δύσκολο, αλλάξτε, απλώς, επάγγελμα….

«Συγνώμη»

Μετά «τον προβλήτα»,τις αυξήσεις αορίστου στην προστακτική, το «όσον αφορά για», το «εν δυνάμει», το «παν μέτρον άριστον» – όποιος νομίζει ότι είναι σωστά τα τονισμένα, ας ξαναδιαβάσει λίγα ελληνικά – κι ένα σωρό άλλες «ταρζανιές» εις βάρος της ελληνικής γλώσσας, δυστυχώς και από την πλειοψηφία δημοσιογράφων και καθηγητών, ακόμα και φιλολόγων, μπορεί κάποιος να μου πει πότε η «συγγνώμη» μετατράπηκε σε «συγνώμη»; ….

Τι ακριβώς περιμένουμε κι από ποιόν, όταν εμείς οι ίδιοι δεν μπορούμε να κάνουμε το λιγότερο που περνά απ’το κεφάλι μας, για την ιστορία μας, την ταυτότητά μας, εμάς τους ίδιους;

Σίγουρα έχετε ακούσει κι εσείς την κλασική απαλλακτική ευθυνών δικαιολογία: «δεν πήγα τρίτη δέσμη/ θεωρητική κατεύθυνση»/ «δεν είμαι φιλόλογος», λες κα το να μιλά κανείς σωστά Ελληνικά είναι αγγαρεία, και όσοι διάλεξαν συγκεκριμένες σπουδές ας πρόσεχαν…. Που τελικά, ακόμα και αυτοί, ΔΕΝ προσέχουν…. Λες και είναι καθήκον του καθηγητή φυσικής ή μαθηματικών, για παράδειγμα, να μιλά λάθος ελληνικά. Και δικαίωμα του φιλόλογου να καθιερώνει ως σωστό το λάθος του, επειδή, και μόνο, έχει τελειώσει – μακάρι να’ξερα πώς – ένα πανεπιστήμιο, χωρίς να έχει διδαχθεί τίποτα ουσιαστικό.

Όταν σαν Έλληνας δε σέβομαι τη γλώσσα της Ελλάδας, δε σέβομαι την Ελλάδα. Την Ιστορία της, την ουσία της, τους πρόγονούς μας, τους σύγχρονούς μας, τα παιδιά μας. Πώς μπορώ μετά να μιλώ για «Ευρωπαίους βάρβαρους που κρέμονταν από τα δέντρα όταν ΕΜΕΙΣ χτίζαμε την Ακρόπολη» (ποιοι «εμείς» ακριβώς τη χτίσαμε; Αυτοί που ούτε καν να μιλήσουμε σωστά δε μπορούμε;). Πώς μπορώ να γκρινιάζω για «πρόοδο», και «πολιτισμό» και «πολιτική»; Ειδικά όταν υποτίθεται πως έχω κάποια μόρφωση. Ειδικά όταν βρίσκομαι σε θέσεις που η γλώσσα είναι το εργαλείο μου, και με ακούν/διαβάζουν χιλιάδες συνάνθρωποί μου.

Πότε έγινε η «συγγνώμη» «συγνώμη»;

________
ΥΓ: το κείμενο είναι γραμμένο στα νέα ελληνικά της εποχής που πήγα σχολείο.... ίσως η γραμματική να έχει αλλάξει από τότε..